के. कस्तुरीरंगन..

 के. कस्तुरीरंगन 

यांच्या नुकतेच निधन झाले आहे .

त्यांच्या कार्याला सलाम ..भावपूर्ण श्रद्धांजली...

नाव: कृष्णस्वामी कस्तुरीरंगन

जन्म: ऑक्टोबर २४, १९४० (सध्या ८४ वर्षांचे)

जन्मस्थान: एरणाकुलम, केरळ, भारत

शिक्षण:

 * बी.एससी. (भौतिकशास्त्र), महाराजा कॉलेज, एर्नाकुलम

 * एम.एससी. (भौतिकशास्त्र), मुंबई विद्यापीठ

 * पीएच.डी. (प्रायोगिक उच्च ऊर्जा खगोलशास्त्र), भौतिक संशोधन प्रयोगशाळा (Physical Research Laboratory), अहमदाबाद

कारकीर्द:

 * वैज्ञानिक:

   * त्यांनी भौतिक संशोधन प्रयोगशाळेत (PRL) संशोधक म्हणून आपल्या कारकिर्दीची सुरुवात केली.

   * त्यांचे मुख्य संशोधन क्षेत्र उच्च ऊर्जा खगोलशास्त्र (High Energy Astronomy) होते, ज्यात एक्स-रे आणि गॅमा-रे खगोलशास्त्र आणि ऑप्टिकल खगोलशास्त्र यांचा समावेश होतो.

   * त्यांनी अनेक महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक शोधनिबंध प्रकाशित केले आहेत.

 * भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO):

   * १९७१ मध्ये ते ISRO मध्ये सामील झाले.

   * त्यांनी ISRO मध्ये विविध महत्त्वाच्या पदांवर काम केले.

   * अध्यक्ष, ISRO (१९९४-२००३): ही त्यांची सर्वात महत्त्वाची भूमिका होती. त्यांच्या अध्यक्षतेखाली भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमात मोठी प्रगती झाली.

     * प्रक्षेपण यान विकास: त्यांच्या नेतृत्वाखाली ध्रुवीय उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (PSLV) आणि भूस्थिर उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (GSLV) यांसारख्या महत्त्वाच्या प्रक्षेपण यानांचे यशस्वी प्रक्षेपण झाले आणि ती अधिक विश्वसनीय बनली.

     * उपग्रह विकास: त्यांच्या कार्यकाळात INSAT, IRS सारख्या अनेक महत्त्वपूर्ण उपग्रहांचे यशस्वी प्रक्षेपण झाले, ज्यामुळे दूरसंचार, हवामान अंदाज, आणि पृथ्वी निरीक्षण क्षमता वाढली.

     * चंद्रयान-१: त्यांनी भारताच्या पहिल्या चंद्र मोहिमेची (चांद्रयान-१) योजना आणि तयारी यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

     * आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: त्यांनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर अंतराळ संस्थांशी सहकार्य वाढवले.

 * प्रशासकीय आणि शैक्षणिक पदे:

   * राज्यसभा सदस्य (२००३-२००९): त्यांनी संसदेत देशाच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान धोरणांवर महत्त्वपूर्ण विचार मांडले.

   * नियोजन आयोग सदस्य: त्यांनी देशाच्या विकास योजनांमध्ये विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करण्यावर भर दिला.

   * संचालक, राष्ट्रीय प्रगत अध्ययन संस्था (NIAS), बंगळूर: त्यांनी या संस्थेच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

   * अध्यक्ष, नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० समिती: भारत सरकारने नवीन शिक्षण धोरण तयार करण्यासाठी त्यांच्या अध्यक्षतेखाली समिती नेमली होती. या धोरणात शिक्षण प्रणालीत मोठे बदल प्रस्तावित करण्यात आले आहेत.

   * त्यांनी अनेक विद्यापीठांमध्ये कुलपती आणि अभ्यागत प्राध्यापक म्हणूनही काम केले आहे.

पुरस्कार आणि सन्मान:

 * पद्मश्री (१९८२)

 * पद्मभूषण (१९९२)

 * पद्मविभूषण (२०००)

 * अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय वैज्ञानिक पुरस्कार आणि मानसन्मान त्यांना प्राप्त झाले आहेत.

विचार आणि योगदान:

 * के. कस्तुरीरंगन हे एक दूरदृष्टी असलेले वैज्ञानिक आणि प्रशासक म्हणून ओळखले जातात.

 * त्यांनी भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाला आत्मनिर्भर आणि जागतिक स्तरावर स्पर्धात्मक बनवण्यात मोलाची भूमिका बजावली.

 * शिक्षण क्षेत्रातही त्यांचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे. नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाच्या माध्यमातून त्यांनी शिक्षण प्रणालीत आधुनिकीकरण आणि सुधारणा करण्याचे प्रयत्न केले आहेत.

 * ते विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून देशाच्या विकासासाठी नेहमीच आग्रही राहिले आहेत.

सारांश:

के. कस्तुरीरंगन हे भारताचे एक अत्यंत प्रतिष्ठित वैज्ञानिक, प्रशासक आणि शिक्षणतज्ज्ञ आहेत. त्यांनी ISRO चे अध्यक्ष म्हणून देशाला अंतराळ संशोधनात एका नव्या उंचीवर नेले. तसेच, शिक्षण क्षेत्रात त्यांनी केलेल्या सुधारणांसाठी ते नेहमीच स्मरणात राहतील. त्यांचे कार्य अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देत राहील.