आपली सूर्यमाला

 खगोलीय वस्तू सूर्य, ग्रह, चंद्र, तारे आहेत.

सूर्य ताऱ्याभोवती बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ, गुरू, शनी आणि युरेनस असे एकूण आठ ग्रह निरनिकक्षांत परिभ्रमण करतात. 

आंतरराष्ट्रीय खगोल समितीने 2006 पासून प्लुटोला ग्रह न मानता 'ब्रटुग्रह' असे संबोधण्यात या अंतिम निर्णय दिला.

चंद्र हा पृथ्वीचा नैसर्गिक उपग्रह आहे.

पृथ्वीच्या सर्वात जवळची खगोलीय वस्तू चंद्र आहे.

पृथ्वीपासून चंद्राचे सरासरी अंतर 384400 किमी आहे.

दररोज चंद्रोदय आदल्या दिवसापेक्षा 50 मिनिटे उशीरा होतो.

चंद्र पृथ्वीभोवती परिभ्रमण करताना स्वतःभोवतीही फिरत असतो.

चंद्राला पृथ्वीभोवती व स्वतःभोवती एक परिभ्रमण करण्यास 27.3 दिवस लागतात स्वतःभोवती फिरणे म्हणजे परिवलन होय. म्हणून चंद्राची एकच बाजू आपण पाहू शकतो. पौर्णिमेला चंद्र पूर्ण (गोलाकार) असतो त्यानंतर तो लहान लहान होत जाऊन शेवटी अमावस्या ला चंद्र दिसत नाही. अमावास्येनंतर पुन्हा चंद्र थोडा थोडा रोज वाढत जातो. याला चंद्राच्या कलाम चंद्राच्या परिवलनाने आणि परिभ्रमणाने प्रतिपदा, द्वितीया, तृतीया, चतुर्थी, पंचमी, षष्ठी, सप्तमी नवमी, दशमी, एकादशी, द्वादशी, त्रयोदशी, चतुर्दशी, पौर्णिमेपर्यंत चंद्राच्या कला वाढत जातात चंद्राच्या कला कमी कमी होत जातात. अमावास्येला चंद्र आकाशात दिसत नाही. एका अमावास्येपासून दुसऱ्या अमावास्येपर्यंतचा काळ 29.5 दिवसांचा असतो.

उन्हाळ्यात रात्री आकाशात सात ताऱ्यांची एक विशिष्ट जोडणी दिसते; त्यास सप्तर्षी असे म्हणत हिवाळ्यात मृग नक्षत्र पटकन दिसते. यात 7-8 ताऱ्यांपैकी चार तारे एका चौकोनाचे चारबिंदू अस मृग नक्षत्राच्या मधल्या तीन ताऱ्यांपासून पूर्वेच्या दिशेने एक रेषा काढल्यास ती एका तेजस्वी ताऱ्या तोच व्याध तारा आहे.

वृश्चिक तारकासमूहात 10-12 तारे दिसतात. त्यातील सर्वांत तेजस्वी तारा ज्येष्ठा होय.. वृश्चिक तारकासमूह दक्षिण गोलार्धाच्या आकाशात विषुववृत्ताच्या खाली दिसत्तो.

आपण आपल्या सोईसाठी आकाशाचे 88 भाग केले आहेत. प्रत्येक भागात एक तारकासमूह आ 88 तारकासमूहांपैकी 37 तारकासमूह उत्तर खगोलीय आणि 51 तारकासमूह दक्षिण खगोलीय ज प्राचीन भारतीय अभ्यासकांनी नक्षत्रांची संख्या 27 कल्पिली आहे.

चंद्र क्रमाक्रमाने वेगवेगळ्या नक्षत्रांच्या दिशेने दिसतो.

आपल्या सूर्यमालेत ।) सूर्य ii) त्यासभोवती परिभ्रमण करणारे आठ ग्रह, iii) त्यांचे चंद्र i v) धूमकेतू आहेत.

विश्व विस्तीर्ण आहे. विश्वात आपल्या सूर्यासारखे अनेक सूर्य आणि त्यांच्या सूर्यमाला आहेत. 

आपल्या सूर्यमालेच्या केंद्रस्थानी सूर्य हा एक तारा आहे. सूर्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान सुमारे 6000° C (से) आहे. आपल्या सूर्याच्या आकारात आपल्या पृथ्वीसारख्या 13 लाख पृथ्वी बसू शकतात.

सूर्याच्या गुरूत्वीय बलामुळे सूर्याभोवती इतर खगोलीय वस्तू फिरतात.

एखाद्या ग्रहाला सूर्याभोवती एक फेरी पूर्ण करण्यास लागणाऱ्या काळास त्या ग्रहाचा परिभ्रमण काळ असे म्ह

बुध ग्रहाचा परिभ्रमण काळ केवळ 88 दिवसांचा आहे.

नेपच्यून ग्रहाचां परिभ्रमण काळ सुमारे 146 वर्षे आहे.

ग्रह सूर्याभोवती परिभ्रमण करीत असताना ते स्वतःभोवतीही फिरतात, त्याला ग्रहाचे परिवलन असे म्ह आणि काळास एक परिवलन काळ म्हणतात. काही ग्रहांभोवती लहान खगोलीय ग्रह परिभ्रमण करतात. त्यांना त्या ग्रहाचे उपग्रह म्हणजेच चंद्र म्ह

मंगळ ग्रहाला दोन चंद्र आहेत.

शनी ग्रहाला 60 पेक्षा अधिक चंद्र आहेत.

बुध ग्रह हा सर्वांत लहान ग्रह आहे. बुध ग्रहाला एकही चंद्र नाही.

पृथ्वीला सर्वांत जवळचा ग्रह शुक्र आहे. शुक्र ग्रहाला एकही चंद्र नाही. शुक्र ग्रह स्वतःभोवती पश्चिमेकडून पूर्वेकडे परिवलन करतो.

आपल्या चंद्राप्रमाणे शुक्र ग्रहाला कला असतात.

सूर्यमालेतील ग्रहांपैकी पृथ्वी या एकाच ग्रहावर जीवसृष्टी आहे.

पृथ्वीच्या कक्षेच्या आत असलेल्या ग्रहांना (येथे बुध आणि शुक्र) अंतर्ग्रह म्हणतात.

पृथ्वीच्या कक्षेबाहेरील ग्रहाना (येथे मंगळ, गुरू, शनी, युरेनस व नेपच्यून) बाह्यग्रह असे म्हणतात.

गुरू हा सर्वांत मोठा ग्रह आहे. गुरू ग्रहाचा परिवलन काळ 10 तास केवळ आहे.

गुरूला एकूण 63 चंद्र आहेत; त्यांपैकी चार चंद्र दिसतात.

शनि ग्रहाची घनता पाण्यापेक्षा म्हणजे 1 पेक्षा कमी आहे.

युरेनस आणि नेपच्यून हे दोन्ही ग्रह सूर्यमालेच्या टोकाचे ग्रह आहेत.

युरेनसचे परिवलन पूर्वेकडून पश्चिमेकडे आहे.

मंगळ आणि गुरू या बाह्यग्रहांमध्ये लहान लहान खगोलीय अवशेष फिरताना दिसतात, त्यांना लघुग्रह असे म्ह

धूमकेतू सूर्याभोवती लंबवर्तुळाकार कक्षेत फिरतात. धूमकेतूच्या शीर्षस्थानी एक तेजस्वी गोल असतो

त्याला एक लांब पुच्छ (शेपटी) असते. शेपटी सूर्याच्या विरुध्द बाजूने असते.

हॅलेचा धूमकेतू 76 वर्षांनी एकदा दिसतो. तो 1984 साली दिसला होता.

मानवाच्या कल्याणासाठी, उत्कर्षासाठी भारताने पृथ्वीच्या कक्षेत मानवनिर्मित किंवा कृत्रिम उपग्रह सोडले आहेत.

कृत्रिम उपग्रह चंद्रापेक्षा कमी उंचीच्या अंतरावरून पृथ्वीभोवती परिभ्रमण करतात.

19 एप्रिल 1975 रोजी भारताने पहिला उपग्रह आर्यभट्ट अवकाशात सोडला.

भारताने एकाच वेळी दहा उपग्रह अवकाशात सोडले आहेत.

'इस्रो' (ISRO) संस्थेमार्फत आतापर्यंत 21 कृत्रिम उपग्रह अवकाशात सोडण्यात आले आहेत. त 11 मानवनिर्मित उपग्रह कार्यरत आहेत.

कृत्रिम उपग्रहांचा आपण विविध प्रकारे उपयोग करून घेत आहोत. 1) पृथ्वीवरून अवकाशात संपर्क साधणे, (संदेशवहन करणे.)

2) हवामानाचा अंदाज वर्तवणे.

3) दूरसंचार, रेडिओ आणि दूरदर्शन प्रक्षेपण करणें.

4) अवकाश संशोधन करणे.

5) शैक्षणिक कार्यक्रम राबवणे,

6) अचूक भौगोलिक नकाशे बनवणे.

रेडिओ दुर्बीण : GMRT म्हणजे जायंट मीटर वेव्ह रेडिओ टेलिस्कोप. टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च (TIFR) या संस्थेने ही दुर्बीण पुणे-नाशिक हमरस्त्यानजीक नारायणगाव जवळील खोडद येथे उभारली आहे.

जगातील एकमेव दुर्बीण असून जगातील सर्व संशोधक, शास्त्रज्ञ येऊन सूर्यमाला, पल्सार, महास्फोटक तारा(सुपरनोव्हा) यांचा अभ्यास करतात.अंतराळवीर आपल्याप्रमाणे स्थायू व द्रवरूपात अन्न ग्रहण करू शकतात.

त्यांचे अन्न पॅकेटमध्ये बंद असते. जेणे करून अन्न हवेत न उडता अंतराळवीर ते नीट खाऊ शकतात.