किसन वीर (किसन महादेव वीर) हे महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील एक महत्त्वपूर्ण स्वातंत्र्यसेनानी होते. ते केवळ एक स्वातंत्र्य सैनिकच नव्हते, तर एक समर्पित समाजसेवक देखील होते, ज्यांनी ग्रामीण भागातील जनतेच्या आणि शेतकऱ्यांच्या उत्थानासाठी कार्य केले.
त्यांच्या योगदानाचा आढावा:
एक स्वातंत्र्य सैनिक म्हणून:
* भारत छोडो आंदोलन (Quit India Movement): १९४२ च्या भारत छोडो आंदोलनात किसन वीर यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
* भूमिगत चळवळ: बापू कचरे यांच्यासोबत त्यांनी सातारा जिल्ह्यात कार्यकर्त्यांच्या 'उत्तर गटा'चे नेतृत्व केले आणि ब्रिटिश प्रशासनाविरुद्ध तोडफोड आणि इतर भूमिगत कारवायांचे आयोजन केले. यामध्ये सरकारी नोंदी नष्ट करणे आणि बेकायदेशीर दारूभट्टी बंद करणे यासारख्या गोष्टींचा समावेश होता.
* जेलमधून सुटका: त्यांना अटक झाली होती, परंतु नोव्हेंबर १९४२ मध्ये त्यांनी येरवडा जेलमधून धाडसीरित्या पलायन केले.
* भूमिगत चळवळीचे संचालक: १९४४ ते १९४६ पर्यंत त्यांनी सातारा जिल्ह्यातील भूमिगत चळवळीचे संचालन केले.
* प्रतिसरकार (Parallel Government): वाई, सातारा आणि कोरेगाव तालुक्यांमध्ये समांतर सरकार स्थापन करण्यात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि ब्रिटिश सत्तेला आव्हान दिले.
* सातारा जिल्हा राष्ट्रीय लीग: १९४४ मध्ये भूमिगत चळवळीला संघटित करण्यासाठी स्थापन झालेल्या सातारा जिल्हा राष्ट्रीय लीगचे त्यांनी अध्यक्षपद भूषवले.
* गव्हर्नरवर हल्ला करण्याचा प्रयत्न: तत्कालीन मुंबईच्या गव्हर्नरला धाक दाखवण्यासाठी त्यांनी सातारा रोड पासवर बॉम्ब ठेवण्याचा अयशस्वी प्रयत्नही केला होता.
एक समाजसेवक म्हणून:
* शेतकऱ्यांचे उत्थान: भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, किसन वीर यांनी आपले लक्ष शेतकऱ्यांच्या कल्याणावर केंद्रित केले.
* शेतकरी संघ: १९५२ मध्ये त्यांनी शेतकरी संघाची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश शेतकऱ्यांना संघटित करणे आणि आधुनिक कृषी पद्धतींना प्रोत्साहन देणे हा होता. सरकारी योजनांचा लाभ शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवणे हे त्यांचे ध्येय होते.
* कृषी उत्पन्न बाजार समिती: त्यांनी कृषी उत्पन्न बाजार समितीचे अध्यक्ष म्हणून काम केले, ज्या अंतर्गत सहकारी संस्थांचा विस्तार झाला आणि वाई, सुरूर, आटिट आणि वडूज यांसारख्या ठिकाणी बाजारपेठांची स्थापना झाली.
* जिल्हा मध्यवर्ती बँक: जिल्हा मध्यवर्ती बँकेची स्थापना करण्यात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि १९६६ पासून मृत्यूपर्यंत ते त्याचे अध्यक्ष होते. त्यांनी भूविकाससाठी शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य पुरवले.
* शिक्षण: १९६० मध्ये त्यांनी यशवंत शिक्षण संस्थेची स्थापना केली, ज्याद्वारे हजारो विद्यार्थ्यांना शिक्षण मिळत आहे. याच वर्षी त्यांनी वाई येथे कॉलेजची स्थापना केली.
* दुष्काळ निवारण: १९५५ मध्ये सातारा जिल्ह्यात आलेल्या दुष्काळात त्यांनी सातारा जिल्हा दुष्काळ निवारण समितीचे अध्यक्षपद भूषवले आणि लोकांच्या कल्याणासाठी विविध राजकीय गटांसोबत काम करण्याची क्षमता दर्शविली.
* सामाजिक सलोखा: महात्मा गांधींच्या हत्येनंतर समाजात अशांतता निर्माण झाली असताना, किसन वीर यांनी शांतता राखण्यासाठी आणि संघर्ष मिटवण्यासाठी प्रयत्न केले.
किसन वीर यांचे एक निर्भीड स्वातंत्र्य सैनिक आणि एक समर्पित समाजसेवक म्हणून असलेले योगदान सातारा जिल्हा आणि तेथील लोकांसाठी कायम स्मरणात राहील. स्वातंत्र्य लढ्यातील त्यांचे शौर्य आणि त्यानंतर शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी व शिक्षणाच्या विकासासाठी केलेले कार्य आजही प्रेरणादायी आहे. वाई येथील किसन वीर महाविद्यालय आणि किसनवीरनगर येथील किसन वीर सातारा सहकारी साखर कारखाना यांसारख्या संस्था त्यांच्या नावावर आहेत, जे त्यांच्या महत्त्वपूर्ण वारसाची साक्ष देतात.
